Տողի անկումը
«Կատարո» գինին և Տողի տնտեսական կորուստները
Արցախի անկախության շրջանում Տող գյուղը հայտնի էր ոչ միայն որպես հայ մելիքների նախկին իշխանանիստ, այլ նաև որպես զբոսաշրջային առանձին ուղղություն և հատկապես «Կատարո» հայտնի գինիների հայրենիք։ 2020 թվականին գինու գործարանը շարունակում էր աշխատանքը նույնիսկ պատերազմի օրերին։

Իրենց աշխատանքները շարունակում էին նաև գյուղացիները։ Մինչև պատերազմի սկիզբ այնտեղ հավաքվել էր հացահատիկը, ամբարվել էր ու այդպես էլ մնաց՝ առանց հաց դառնալու։ «Կատարոյի» գինու պաշարը նույնպես մնաց այնտեղ՝ ադրբեջանցիների վերահսկողության տակ։


Պատերազմից հետո «Կատարոն» փորձում է վերականգնվել՝ իր հետ վերականգնելով նաև Տողի գյուղացիների տնտեսությունը։
«3 օր անձրև եկավ։ Անձրևը կտրվեց, բերքը հավաքեցինք։ Վարդագույնը սարքեցինք։ Մեկ էլ տագնապ տվեցին։ Ով աշխատում էր, կանչեցին պոստ։ Բա ի՞նչ ա եղել. թուրքերը (ադրբեջանցիները - խմբ) ծանր տեխնիկան մոտեցրել են սահմանին», - պատմում է Անդրանիկ Մանվելյանը։

Անդրանիկը Արցախի Հադրութի շրջանի Տող գյուղում գտնվող «Կատարո» գինու գործարանի գինեգործն է։

«Սեպտեմբերի լույս 27-ի գիշերն արթնացանք պայթյունից։ Մտածում էի՝ սառնարանն է։ Հետո երկրորդ դմփոցը լսվեց։ Լուսամուտից ծուխը տեսա Թութակ սարի կողմում։ Թութակը Տող գյուղից արևելք՝ առաջնագծի կողմում գտնվող սարն է»,- պատմում է Մանվելյանը։

Հասկանում է, որ պատերազմ է սկսվել։ Գնում է գործարան, տուն է ուղարկում երկու կին աշխատողներին։ Մնում են տղամարդկանցով՝ որոշելու ինչ են անելու։
Հեսա գնալու ենք, վերջները տանք ․․․․

«Արդեն բոլորով հավաքվեցինք մոտ ժամը 10-ի կողմերը։ Մի հատ «Կատարո ռեզերվ 2015» բացեցինք, խմեցինք մեր տղերքի կենացը, որ կռիվ են տալիս մեր համար հիմա։ Ու արդեն սկսվեց մոբի հավաքը։ Բայց կեսօրից հետո սկսեցինք գործը, որովհետև աշխատանքը նենց էր, որ եթե չշարունակեինք, գինին կփչանար։


Ու մտածում էին, որ հեսա մի քանի օրից պրծնելու է: Լավ, կռիվը սկսվեց, հեսա գնալու ենք վերջները տանք, պրծնենք, տնտեսությունը պետք է զարգացնել չէ՞ հետո», - պատմում է առաջին օրվա մասին։

«Կատարո»-ն պատերազմի ընթացքում
Բայց աշխատողներ չկային․ գրեթե բոլորը զորակոչվել էին, մեկնել առաջնագիծ։ Մնացել էին երկու աշխատող՝ ինքն ու գործընկերը, որ պիտանի չէր ճանաչվել ծառայության համար։

«Բայց օրվա կեսը գնում էր, զենք էր բարձում պահեստում (Տողում զենքի պահեստ կար, հեղ.), մյուս կեսը գալիս էր, հոգնած իմ հետ գործ էր անում։ Մինչև գիշերվա 9-10 մնում էինք, առավոտից սկսում էինք, երեկոյան գնում տուն։ Ես էլ մենակ էի, չէի հասցնում, տնից ինձ համար էլ էր սնունդ բերում»,- պատմում է Անդրանիկը։

Գործարանի աշխատանքն այսպես շարունակում են մինչև հոկտեմբերի 11-ը։

Անդրանիկ Մանվելյանը «Կատարո»-ում աշխատում է 2019 թվականից։ Գործարանի հիմնադիր Գրիգորի Ավետիսյանի հետ ծանոթացել էին դրանից 10 տարի առաջ․ մեկը՝ որպես գինեգործ, մյուսը՝ որպես արտադրող։ Երբ Անդրանիկը աշխատանք չուներ, Գրիշը (այսպես են անվանում Գրիգորի Ավետիսյանին) նրան հրավիրել էր Տող՝ «Կատարո»-ում աշխատելու։

Ասում է՝ երբ առաջին անգամ Ստեփանակերտ եկավ, սիրահարվեց քաղաքին, որն ավելի մաքուր ու մարդամոտ է, քան Երևանը։ Հետո հաստատվեց Տողում, որտեղ մենակ էր ապրում, միայն արձակուրդներին կա՛մ ընտանիքն էր գալիս, կա՛մ ինքն էր վերադառնում հայրենի Աբովյան։

Պատերազմի սկսվելուց հետո իր դուրս գալու մասին խոսք չի եղել, շարունակել է աշխատել։ Պատմում է, որ գյուղացիների տարհանում էլ չի եղել առանձնապես, մարդիկ վստահ էին, որ պատերազմն ավարտվելու է մեր հաղթանակով:

Գործարանի աշխատանքն այսպես շարունակում են մինչև հոկտեմբերի 11-ը։

Անդրանիկ Մանվելյանը «Կատարո»-ում աշխատում է 2019 թվականից։ Գործարանի հիմնադիր Գրիգորի Ավետիսյանի հետ ծանոթացել էին դրանից 10 տարի առաջ․ մեկը՝ որպես գինեգործ, մյուսը՝ որպես արտադրող։ Երբ Անդրանիկը աշխատանք չուներ, Գրիշը (այսպես են անվանում Գրիգորի Ավետիսյանին) նրան հրավիրել էր Տող՝ «Կատարո»-ում աշխատելու։

Ասում է՝ երբ առաջին անգամ Ստեփանակերտ եկավ, սիրահարվեց քաղաքին, որն ավելի մաքուր ու մարդամոտ է, քան Երևանը։ Հետո հաստատվեց Տողում, որտեղ մենակ էր ապրում, միայն արձակուրդներին կա՛մ ընտանիքն էր գալիս, կա՛մ ինքն էր վերադառնում հայրենի Աբովյան։

Պատերազմի սկսվելուց հետո իր դուրս գալու մասին խոսք չի եղել, շարունակել է աշխատել։ Պատմում է, որ գյուղացիների տարհանում էլ չի եղել առանձնապես, մարդիկ վստահ էին, որ պատերազմն ավարտվելու է մեր հաղթանակով:
Գալու էին, հասնեին Հադրո՞ւթ ․․․

«Մինչև ամսի 10-11-ը մարդիկ գյուղում են եղել։ Ոչ ոք ոչ տենց իրերն էր հանում, ոչ մի բան։ Ասում էին՝ ի՞նչ է, գալու են հասնեն Հադրո՞ւթ», - պատմում է Անդրանիկը։

Հոկտեմբերի սկզբից Ջրականի հոսպիտալը տեղափոխվում է Տող։ Անդրանիկը մի քանի անգամ գնում է այնտեղ․ մտածում է գուցե ինչ-որ բանի կարիք լինի, օգնելու անհրաժեշտություն լինի։ Այնտեղ էլ հասկանում է՝ ինչ-որ բան այն չէ, երբ խոսում է այնտեղ նոր տեղափոխված զինվորների հետ։

Զինվորներից մեկը պատմում է, որ մարտի էլ չեն մասնակցել, «գլխներին մարդ չի եղել», «Սմերչ»-ի արկի պայթյունի ժամանակ հողածածկ են եղել։
Ասում եմ՝ ո՞նց է, մերոնք առա՞ջ են գնում։

Ասում է՝ մերոնց զոհերի մասին իմացածդ թիվը ինչքա՞ն է։

Ասում եմ՝ էսօր ոնց որ 80 են ասել։

Ասում է՝ տենց բան չկա, էտքան նոր է եղել։

Ես չեմ հավատում էլի, դիսոնանս է մի ձևի, ո՞նց։
Դա էր առաջին բանը։
Մեկ էլ պատգարակների շարքն էր՝ լրիվ արյունոտ, կողքի վրա կանգնեցրած։

Հասկացա, որ ոնց որ մի բան էն չի, էնքան էլ չենք հաղթում։
— պատմում է Անդրանիկ Մանվելյանը
Չնայած նույնիսկ այս կասկածներին՝ երբեք չեն մտածել գործարանը տարհանելու մասին։ Նույնիսկ գործարանին պատկանող բեռնատարները ներգրավված էին զենքի տեղափոխման աշխատանքներում։ Ինքը՝ Անդրանիկը, նույնպես չէր մտածում դուրս գալու մասին։

Նա վարակվում է կորոնավիրուսով, գալիս է Աբովյան, ծանր է տանում հիվանդությունը, չի կարողանում վերադառնալ։
Ինչ դուրս (չ)բերեցին
10 հազար շիշ գինի, գինու հայտնի անունն ու իրենց հիշողությունները․ միայն սա է, որ Տողից տարհանել են, բերել իրենց հետ։

«Մնացած ամեն ինչը մնացել է՝ արտադրական սարքեր, շշալցված ու չշշալցված գինի, չքաղված այգիներ, ամեն ինչ»,- պատմում է Անդրանիկը:

«Կատարո» գինիների հիմնադիր Գրիգորի Ավետիսյանը երբեք չի խոսում կորցրածի մասին, չի էլ համակերպվում կորցնելու փաստի հետ։

«Կռվի ժամանակ, երբ Գրիշը Տողում էր, իսկ ես արդեն Աբովյանում էի, զանգում էի իր հետ խոսում էի, ես ավելի էի ոգևորվում։ Չի եղել, որ զանգեմ, իր հետ խոսեմ, տրամադրությունս գցեմ, դեպրեսիայի մեջ ընկնեմ։ Ինքը տենց մարդ է, որ իր հետ խոսում ես, ոգևորվում ես։ Բայց ինքն էլ է մարդ էլի, քարից չէ, մեջն է պահում»,- Ավետիսյանի մասին պատմում է Անդրանիկը։
Կատաոյի հիմնադիր Գրիգորի Ավետիսյանը
Բնակիչների կորուստները
Տողի գյուղապետ Վարդան Գրիգորյանը պատմում է, որ ընդհանուր առմամբ գյուղն ուներ մոտ 330 հեկտար վարելահողեր, որտեղ ցորեն ու գարի էին վարում։ Միայն 20 հեկտար կազմում էին «Կատարո»-ի խաղողի այգիները, ևս մոտ 70 հեկտարի վրա խաղող էին աճեցնում բնակիչները։ Կային նաև արոտավայրեր։

«Գյուղում ապրում էր 812 բնակիչ։ Զբաղվում էին մանր-միջին բիզնեսով, հիմնականը՝ հողագործություն, անասնապահություն»,- նշում է գյուղապետը։

Գրիգորյանը ներկայացնում է նաև անասնագլխաքանակի մասին տվյալներ։ Որոշ տարբերություններով՝ նույնպիսի տվյալներ հայտնում է նաև Արցախի ՏԿԵ նախարարությունը։
Տողի բնակիչների տնտեսական կորուստները
280 բնակելի տուն
588 խոշոր եղջ․
189 մանր եղջ․
1627 խոզ
8302 թռչուն
584 մեղվափեթակ

Տողի բնակիչների կորցրած գյուղտեխնիկան

Տողի բնակիչները կորցրել են նաև մեծ թվով գյուղտեխնիկա։ Գյուղի անկման հետևանքով գյուղացիներին պատկանող 155 միավոր գյուղտեխնիկա է մնացել Ադրբեջանի վերահսկողության տակ։ Դրանց թվում՝ 13 կոմբայն, 31 տրակտոր և այլն։

Տողի գյուղապետի խոսքով՝ գյուղտեխնիկայի միայն չնչին մասն է դուրս բերվել պատերազմի ընթացքում։ Մեծագույն մասը մնացել է ադրբեջանցիներին։
Այնուամենայնիվ, առանձին վերցրած, գյուղի ամենամեծ տնտեսությունը «Կատարո»-ն էր։ Գինու գործարանը (պաշտոնապես՝ «Անուշ-1» ընկերություն) 2019 թվականին Արցախի բյուջե վճարել էր մոտ 54 մլն դրամ հարկեր։ 2020-ին այդ հարկերի ծավալը նվազել էր մինչև 29 մլն դրամ։ 2021 թվականին «Կատարո-ն» արդեն խոշոր հարկ վճարող չէր Արցախում։

Կատարոյի վճարած հարկերը

Այնուամենայնիվ, առանձին վերցրած, գյուղի ամենամեծ տնտեսությունը Կատարոն էր։ Գինու գործարանը (պաշտոնապես՝ «Անուշ-1» ընկերություն).

  • 2019 թվականին Արցախի բյուջե վճարել էր մոտ 54 մլն դրամ հարկեր։

  • 2020-ին այդ հարկերի ծավալը նվազել էր մինչև 29 մլն դրամ։

  • 2021 թվականին «Կատարոն» արդեն խոշոր հարկ վճարող չէր Արցախում։
Տնտեսական այլ կորուստներ
Տնտեսական մեծ կորուստներ են եղել նաև արդեն հավաքված հացահատիկը, որ ամբարվել էր պահեստներում, ինչպես նաև բենզալցակայանը, որտեղ մեծ ծավալի վառելիք էր մնացել։

Երկուսն էլ պատկանում էին Արմո (Արամայիս) Ավետիսյանին, որը «Կատարո»-ի հիմնադիր Գրիգորի Ավետիսյանի եղբայրն է։ Նա պատմում է, որ սեպտեմբերի 20-ին էր մեծ չափաքանակով դիզվառելիք ներկրել՝ 150 հազար լիտր։ Մի մասը թողել էր Մեղրիում։ Տող էր հասցրել շուրջ 100 հազար լիտր, որից 12 հազարն էլ սպառել էր մինչև պատերազմն ու դրա ընթացքում։
Վարչակազմի հրահանգով նաև 12 տոննա բենզին է տրամադրել շտապօգնության և այլ մեքենաներին։ Պատմում է՝ ինչպես էին լիցքավորում հայկական տանկերը ու ցույց տալիս տեսանյութը։

«Զապրավշիկը զանգել ա, ասում ա՝ աբլիցովկան ջարդելու են։ Ասում եմ՝ արա՜, ի՜նչ աբլիցովկա։ Թող լցնի ․․․․ էն մինը եկավ, ստվոլով տրաֆարետ, բան ջարդավ։ Ջահել երեխեք էին»,- պատմում է Ավետիսյանը։
Տող գյուղ, 7 հոկտեմբերի 2020
Նրա խոսքով՝ դիզվառելիքի իր պահեստից էին օգտվում ոչ միայն Տողի, այլև առհասարակ Արցախի հարավ-արևելքի՝ Ֆիզուլիի (Վարանդա), Ջաբրայիլի (Ջրական), ազատագրված շրջանների խոշոր հողօգտագործողները։

Ավետիսյանի խոսքով՝ հոկտեմբերի 20-ի դրությամբ 88 հազար լիտր դիզվառելիք է մնացել լցակայանի պահեստներում։

Վառելիքից բացի, ադրբեջանցիներին է մնացել նաև Ավետիսյանին պատկանող հացահատիկը՝ պահեստավորված։ Ավետիսյանի խոսքով՝ միայն իր պահեստում 170 տոննա հացահատիկ է մնացել։ Իրեն պատկանող ցորենն էր՝ բերքահավաքից հետո։

Ավետիսյանը պատմում է, որ 70-75 հեկտար ցորեն էր աճեցնում։
Անդրանիկ Մանվելյանը նշում է՝ «Կատարո»-ն ոչ միայն ամենահայտնի գինի արտադրողն էր Արցախում, այլև խոշոր հարկատու, զբոսաշրջության ինքնուրույն ուղղություն և աշխատանքի, արտադրության օրինակ, որ ոգևորում էր նաև այլ մարդկանց։
Հայաստանը ճանաչում էին «կատարո»-ով

«Արտասահմանում Հայաստա՛նն էին ճանաչում «Կատարո»-ով, Հայաստա՛նը։ Մեծ բան էր։ Հաջողությունը տեսնելով՝ մարդիկ ուզում էին իրենք էլ մտնեին էդ գործի մեջ»,- պատմում է Անդրանիկ Մանվելյանը։

«Կատարո»-ն էր կազմակերպում նաև Տողի գինու փառատոնը, անցկացնում էր Մելիք Եգանի պալատում։ Հավաքվում էին Արցախի, Վայքի և այլ տեղերի գինեգործները, ցուցադրում էին գինին, աշխուժացնում Տողի տնտեսությունը, շահում էին բոլորը։
«Կատարոյի» նոր գործարանը
Չնայած պատերազմի կորուստներին՝ «Կատարո»-ն վերականգնվում է։ Խորհրդանշական է, որ հիմնարկը աշխատելու է նույն հզորությամբ ու նույն անձնակազմով, արդեն Հայաստանում։ Որոշել են աշխատանքի վերցնել Հայաստան տեղափոխված իրենց աշխատակիցներին ու մյուս տողեցիներին։ Խաղողի մի մասն էլ մթերում են Արցախից։

2021 թ․-ի սեպտեմբերից «Կատարո» գինու արտադրությունը՝ նույն աշխատակիցներով ու նույն խաղողով, կազմակերպվում է Կոտայքի մարզի Ձորաղբյուր գյուղում:

Տողի անկումը
Շարքի մյուս պատմությունները կարդացեք ստորև
  • Տողը՝ իշխանանիստ
    Գյուղի իշխանական պատմությունը, դրա նշանակությունը Արցախի և Հայաստանի համար։
  • Մեկ օր տևած մարտեր
    Տողի համար տրված մեկօրյա մարտերը և գյուղի անկումը 2020 թվականի պատերազմի ընթացքում։
  • Տողեցիների ճակատագրերը
    Տողի բնակիչների տեղահանությունը, տողեցիների ճակատագրերը և ապրուստը այսօր։
This site was made on Tilda — a website builder that helps to create a website without any code
Create a website